Monety próbne – często z niezwykle oryginalnymi kompozycjami, tworzonymi przez wybitnych artystów – wykonywane były w okresie II Rzeczypospolitej stosunkowo często. Jedna z nich, która może pretendować do miana najpiękniejszej monety polskiej okresu międzywojennego, to wybite w srebrze 100 zł z popiersiem Mikołaja Kopernika, dzieło artysty Stanisława Szukalskiego.
Po sposobie kompozycji widać, że jest to moneta medalowa, pomyślana raczej jako małe dzieło sztuki, niż rzeczywisty środek płatniczy. Informacje dla monety najistotniejsze – nominał, rok emisji, nazwę kraju – zepchnięto na wąski otok (podobnie jak imię i nazwisko astronoma na rewersie). Element tak ważny jak herb państwa został tu potraktowany nadzwyczaj oryginalnie. Przedstawiony orzeł, chociaż w szczegółach odwołuje się do tradycji sztuki polskiej, to jednak może przywodzić na myśl sztukę Indian Ameryki Południowej, zwłaszcza że Stanisław Szukalski przebywał i pracował m.in. w USA.
Na uwagę zasługuje także stylizowane popiersie Mikołaja Kopernika, wzorowane na wizerunku autorstwa Jana Matejki. Wielki uczony został przedstawiony na rewersie w szczególnie ekspresyjny sposób. W swej prawej ręce trzyma okrąg, symbolizujący tutaj słońce (umieszczony dokładnie w środku kompozycji, korespondujący z okrągłą formą monety). Lewą – nieco uniesioną, z wyprostowanymi trzema palcami – umieścił pod utrzymywaną w powietrzu niejako siłą woli niewielką kulą, symbolizującą ziemski glob. Jest
to jeden z najciekawszych wizerunków Kopernika w dziejach sztuki polskiej.
Stanisław Szukalski, którego oryginalny styl jest wyraźnie rozpoznawalny, zaprojektowaną przez siebie monetę potraktował jako jeszcze jedno dzieło medalierskie, będące kolejnym świadectwem jego nieprzeciętnego kunsztu. Monety te, wybite w dwóch wersjach (średnica 35 i 20,5 mm) w łącznej liczbie ponad 250 egzemplarzy, mogą być obecnie ozdobą każdego zbioru i każdej wystawy.
Polecamy wystawę numizmatyczną NBP – stała wystawa numizmatyczna prezentująca historię polskich banknotów i monet – Warszawa, centrala NBP, ul. Świętokrzyska 11/21
Wykorzystano materiały promocyjne NBP – “Historia pieniądza polskiego” autorstwa Witolda Garbaczewskiego.